Μοντέλο ABCDEFG
Στην Λογικοθυμική & Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (RECBT), οι πελάτες αρχίζουν να εφαρμόζουν τις παραπάνω αρχές μαθαίνοντας το μοντέλο ψυχολογικής αναστάτωσης και αλλαγής ABCDEFG. Αρχικά, το μοντέλο ABC, σε θεωρητικό επίπεδο, τονίζει ότι δεν είναι το αρνητικό γεγονός που συνδέεται με την ανάπτυξη μη υγιών συναισθημάτων, δυσλειτουργικών συμπεριφορών και έντονων, τεταμένων σωματικών αντιδράσεων και αρνητικών σκέψεων (C-Συνέπειες), αλλά κυρίως οι άκαμπτες και παράλογες πεποιθήσεις (Β) που έχουν οι άνθρωποι για το γεγονός (Α).
Τα ακόλουθα γράμματα αντιπροσωπεύουν τις έννοιες του μοντέλου ABCDEFG:
Α (Γεγονότα ενεργοποίησης ή αντιξοότητες): Το γεγονός είναι συνήθως κάτι σημαντικό για το άτομο, το οποίο μπορεί να είναι ένα εξωτερικό γεγονός ή μια εσωτερική σκέψη, εικόνα, συναίσθημα, συμπεριφορά ή αίσθηση που μπορεί να σχετίζεται με το παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον.
Β (Πεποιθήσεις: βασικές νοητικές στάσεις/ παράλογες – μη βοηθητικές): Άκαμπτες, παράλογες στάσεις – πεποιθήσεις για το Α:
Απαιτήσεις, καταστροφολογία, χαμηλή ανεκτικότητα στην ματαίωση, υποτίμηση εαυτού/άλλων/ζωής.
C (Συνέπειες): Μη υγιή (αρνητικά/θετικά) συναισθήματα, δυσλειτουργικές συμπεριφορές, έντονες, τεταμένες σωματικές αντιδράσεις και αρνητικές σκέψεις που δημιουργούνται κυρίως από άκαμπτες, παράλογες πεποιθήσεις (Β).
Η RECBT, μέσω της θεωρίας του διπλού συναισθήματος, εξηγεί τα οκτώ μη υγιή αρνητικά συναισθήματα (κατάθλιψη, άγχος, θυμός, πληγωμένος πόνος, ντροπή, ενοχή, μη υγιής ζήλια, μη υγιής φθόνος) που στοχεύονται για αλλαγή και μετατρέπονται σε υγιή αρνητικά συναισθήματα (λύπη, ανησυχία, ενόχληση, τύψεις, απογοήτευση, υγιής ζήλια, υγιής φθόνος).
D (Αμφισβήτηση παράλογων, άκαμπτων, μη βοηθητικών πεποιθήσεων/στάσεων): π.χ., χρησιμοποιώντας πραγματιστικές/λειτουργικές, ορθολογικές, εμπειρικές και φιλοσοφικές στρατηγικές αμφισβήτησης.
Ε (Αποτελεσματικές ορθολογικές, βοηθητικές πεποιθήσεις/στάσεις): Η αποτελεσματική νέα φιλοσοφία (ευέλικτες, ορθολογικές και ρεαλιστικές πεποιθήσεις/στάσεις) που διαμορφώνει το άτομο μέσα από την αμφισβήτηση άκαμπτων, παράλογων πεποιθήσεων.
F (Λειτουργικά/υγιή συναισθήματα, συμπεριφορές και σωματικές αντιδράσεις): Νέες Συνέπειες: υγιή συναισθήματα, λειτουργικές/δημιουργικές συμπεριφορές, υγιείς σωματικές αντιδράσεις και λειτουργικές/θετικές σκέψεις που προκύπτουν από ευέλικτες, ορθολογικές και ρεαλιστικές πεποιθήσεις (Ε).
G (Στόχος): Σύμφωνα με τη μέθοδο της RECBT, όταν οι πεποιθήσεις (Β) ενός ατόμου για το γεγονός (Α) είναι απόλυτες, άκαμπτες και παράλογες, τότε οι συναισθηματικές, συμπεριφορικές και σωματικές αντιδράσεις και σκέψεις (C) είναι πιθανότερο να είναι αυτοκαταστροφικές και επιβλαβείς. Εναλλακτικά, εάν οι πεποιθήσεις ενός ατόμου (Β) είναι ευέλικτες και ορθολογικές, τότε οι συναισθηματικές, συμπεριφορικές και σωματικές αντιδράσεις και σκέψεις (C) είναι πιθανότερο να είναι χρήσιμες, δημιουργικές και παραγωγικές.
Μέσω της θεραπείας RECBT, οι άνθρωποι κατανοούν την μεσολάβηση άκαμπτων και παράλογων στάσεων (Β), αποκτούν την ικανότητα να τις αναγνωρίζουν και κατά συνέπεια να τις αμφισβητούν (D). Στη συνέχεια, με βάση το ίδιο γεγονός Α, «κατασκευάζουν» μια σειρά από νέες ευέλικτες, ορθολογικές και ρεαλιστικές πεποιθήσεις που συντελεί μια νέα αποτελεσματική φιλοσοφία (Ε) για το γεγονός Α. Αυτή η νέα ορθολογική στάση, νοοτροπία και αξιολόγηση οδηγεί σε νέα υγιή συναισθήματα, λειτουργικές συμπεριφορές, σκέψεις και σωματικές αντιδράσεις (F), κατάλληλες για την αντιμετώπιση του συμβάντος Α και την επίτευξη των στόχων τους (G).
Η θεραπεία RECBT εφαρμόζεται ως μια εκπαιδευτική διαδικασία στην οποία ο θεραπευτής, συχνά με ενεργό, κατευθυντικό τρόπο, διδάσκει στον πελάτη πώς να αναγνωρίζει παράλογες και αυτοκαταστροφικές πεποιθήσεις και φιλοσοφίες, οι οποίες από τη φύση τους είναι άκαμπτες, ακραίες, μη ρεαλιστικές, παράλογες και απόλυτες, ώστε στη συνέχεια να αμφισβητηθούν κατηγορηματικά και ενεργά, να αντιμετωπιστούν και τελικά να αντικατασταθούν με λογικές, βοηθητικές και λειτουργικές πεποιθήσεις για το άτομο. Χρησιμοποιώντας διαφορετικές γνωστικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές μεθόδους, ο πελάτης, με τη βοήθεια του θεραπευτή και της προσωπικής επεξεργασίας, μπορεί να αποκτήσει έναν λογικό, βοηθητικό και δημιουργικό τρόπο σκέψης, έκφρασης συναισθημάτων και συμπεριφοράς.
Η RECBT προτείνει ότι πολλές από τις γνωστικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές αυτοκαταστροφικές τάσεις είναι εγγενώς βιολογικές και αναπτύσσονται νωρίς στη ζωή, καθώς και κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Το άτομο, όταν στηρίζεται σε αυτές τις βιολογικές τάσεις και συνεχίζει να τις επαναλαμβάνει, καταλήγει να τις ενισχύει, με αποτέλεσμα να προσκολλάται σε αυτές, να τις αυτοματοποιεί και να ενεργεί πάνω σε αυτές.
Πυρηνικές πεποιθήσεις/στάσεις με τις οποίες οι άνθρωποι αναστατώνουν τον εαυτό τους:
Ο Ellis (1994) πρότεινε τρεις θεμελιώδεις απόλυτες, άκαμπτες και παράλογες πεποιθήσεις (Β) μέσω των οποίων οι άνθρωποι αναστατώνουν τον εαυτό τους και εμποδίζουν την επίτευξη των στόχων τους: «Πρέπει πάντα να τα πάω καλά σε αυτό που κάνω», «Οι άνθρωποι πρέπει πάντα να με αποδέχονται», «Η ζωή πρέπει να είναι πάντα εύκολη».
Το παρακάτω διάγραμμα περιέχει παραδείγματα άκαμπτων, ακραίων και παράλογων πεποιθήσεων (Β), που προκαλούν μη υγιή συναισθήματα, αρνητικές, απαισιόδοξες σκέψεις, δυσλειτουργικές συμπεριφορές και έντονες, τεταμένες σωματικές αντιδράσεις (C).
Η RECBT είναι ένα υπερ-διαγνωστικό μοντέλο Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT). Σε αντίθεση με ορισμένες μορφές CBT που απαιτούν από τους θεραπευτές να έχουν ευρεία γνώση των εξειδικευμένων πρωτοκόλλων, η RECBT εξετάζει το άτομο ως σύνολο και όχι ως σύμπτωμα και διδάσκει ένα μοντέλο που μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία σε ένα ευρύ φάσμα συναισθηματικών και συμπεριφορικών θεμάτων. Προσφέρει μια θεραπευτική δομή που βοηθά τον πελάτη να επιτύχει μακροπρόθεσμες συναισθηματικές και συμπεριφορικές αλλαγές, ένα γενικό μοντέλο που οι άνθρωποι μπορούν να εφαρμόσουν σε όλους τους τομείς της ζωής τους (Ellis, 2012).
“ΠΡΕΠΕΙ οπωσδήποτε, σε όλες τις καταστάσεις και σε όλα τα γεγονότα, να αποδώσω καλά (ή εξαιρετικά καλά) και να κερδίσω την αποδοχή (ή την πλήρη αγάπη) σημαντικών άλλων. Αν αποτύχω σε αυτά τα σημαντικά γεγονότα, είναι τραγικό και είμαι ένας κακός, αναξιόπιστος, ανάξιος άνθρωπος, που πιθανώς πάντα θα αποτυγχάνει και του αξίζει να υποφέρει» (Β).
«Οι άνθρωποι με τους οποίους σχετίζομαι ή συναναστρέφομαι ΠΡΕΠΕΙ οπωσδήποτε, κάτω από οποιαδήποτε συνθήκη και ανά πάσα στιγμή, να συμπεριφέρονται καλά, δίκαια και να με υπολογίζουν. Διαφορετικά είναι τραγικό κι εκείνοι είναι σάπια, κακά και ανάξια άτομα που πάντα θα μου φέρονται άσχημα, δεν αξίζουν μια καλή ζωή και θα πρέπει να τιμωρηθούν αυστηρά που μου φέρθηκαν τόσο αηδιαστικά» (Β).
«Τα γεγονότα/ οι καταστάσεις που βιώνω ΠΡΕΠΕΙ να είναι πάντα και απόλυτα ευνοϊκά, ασφαλή, γρήγορα, εύκολα, απολαυστικά και χωρίς προβλήματα και, αν όχι, αυτό είναι απαίσιο, τρομακτικό και δεν το αντέχω. Δεν απολαμβάνω τίποτα. Η ζωή μου είναι χάλια και οριακά δεν μου αξίζει να ζήσω» (Β).
Υιοθετώντας και ενισχύοντας αυτήν την στάση, όταν αντιμετωπίζουμε αρνητικά γεγονότα/ καταστάσεις (Α), τείνουμε να συνεισφέρουμε/οδηγούμαστε σε συναισθήματα πανικού, κατάθλιψης, απόγνωσης και αναξιότητας (C).
Υιοθετώντας και ενισχύοντας αυτήν την στάση, όταν αντιμετωπίζουμε αρνητικά γεγονότα/ καταστάσεις (Α), τείνουμε να συνεισφέρουμε/οδηγούμαστε σε συναισθήματα θυμού, οργής και σε συμπεριφορές εκδίκησης (C).
Υιοθετώντας και ενισχύοντας αυτήν την στάση, όταν αντιμετωπίζουμε αρνητικά γεγονότα/ καταστάσεις (Α), τείνουμε να συνεισφέρουμε/οδηγούμαστε σε συναισθήματα δυσφορίας, αυτό-λύπησης, θυμού, κατάθλιψης και συμπεριφορές όπως αναβλητικότητα, αποφυγή, εθισμούς και αδράνεια (C) .
H RECBT έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση ποικίλων κλινικών και καθημερινών ζητημάτων: Κλινική πρακτική και συμβουλευτική (Ellis & Blau, 1998; Ellis, Nielson & Johnson, 2001; Ellis & Lega, 2001), Στρες & Άγχος (Ellis, Gordon, Neenan & Palmer, 1997; Ellis, 2000; Ellis, 2001; DiGiuseppe & Tafrate, 2006), Ορθολογική Ζωή (Ellis & Harper, 1975; Ellis, 2000; Ellis, 2001; Elis & Blau, 2001), Βία (Ellis, 2002), Κοινωνικές Φοβίες (Ellis, 2003), Διαχείρηση δύσκολων ανθρώπων (Ellis, 2003; Ellis, 2003), Σχολική Εκπαίδευση (Bernard, 2004b; Vernon, 2002; Ellis, 1957; Ellis, 1961; Ellis & Harper, 1961; Ellis, 1994; Ellis & DiGiuseppe , 1994; Ellis & Lange, 1994; Ellis & Robb, 1994; Ellis & Dryden, 2007; Ellis, με Πρόλογο Kristine A. Doyle, 2006; Katoikns, 2017; Smith, 1982; David, Cotet, Matu, Mogoase & Stefan, 2018).
Πώς θα σας βοηθήσει ο RECBT θεραπευτής;
Ο RECBT θεραπευτής θα σε καθοδηγήσει με μια σειρά από χρήσιμες στρατηγικές και τεχνικές για τη διαχείριση των συναισθημάτων και των συμπεριφορών σου, ώστε να προωθήσεις την επίτευξη σημαντικών στόχων της ζωής σου. Πιο συγκεκριμένα, ο RECBT θεραπευτής θα σε βοηθήσει να εντοπίσεις και να αμφισβητήσεις τις παράλογες (μη βοηθητικές) πεποιθήσεις/στάσεις σου σχετικά με δύσκολα γεγονότα της ζωής, και να αισθανθείς και να ενεργήσεις περισσότερο σύμφωνα με τους στόχους σου, χωρίς να παρασύρεσαι από εξωτερικά γεγονότα εκτός του ελέγχου σου.
Ο RECBT θεραπευτής θα σε βοηθήσει στην υιοθέτηση και την εξάσκηση ορθολογικών πεποιθήσεων/στάσεων στην καθημερινή σου ζωή που θα σου επιτρέψουν να αναλάβεις τον έλεγχο και την ευθύνη του πώς σκέφτεσαι, αισθάνεσαι και ενεργείς, έτσι ώστε να μπορείς να επιτύχεις συγκεκριμένους στόχους. Η θεραπευτική διαδικασία θα περιλαμβάνει επίσης συναισθηματικές και συμπεριφορικές εξατομικευμένες ασκήσεις, καθώς και ανασκόπηση σχετικού υλικού που θα εφαρμόζεται εκτός των θεραπευτικών συνεδριών για να ενισχύσεις τις θεραπευτικές σου γνώσεις και να γενικεύσεις τα μαθήματα των θεραπευτικών σου κερδών.
Μεταξύ άλλων, οι πεποιθήσεις σου (δηλαδή, οι βασικές σκέψεις και οι αξιολογήσεις σου σε σχέση με μια δεδομένη κατάσταση) είναι ένας από τους πιο σημαντικούς καθοριστικούς παράγοντες της συναισθηματικής σου εμπειρίας (δηλαδή, τι αισθάνεσαι σε μια δεδομένη κατάσταση) και της συμπεριφοράς σου (δηλαδή, πώς ενεργείς σε μια δεδομένη κατάσταση).
Για παράδειγμα, όταν σκέφτεσαι παράλογα (δηλαδή, όταν έχεις μη ρεαλιστικές/μη βοηθητικές πεποιθήσεις, όπως «θέλω πραγματικά να πετύχω στο σχολείο/τη δουλειά μου, και επομένως ΠΡΕΠΕΙ οπωσδήποτε να πετύχω στο σχολείο/τη δουλειά μου»), η εμφάνιση μη υγιών αρνητικών συναισθημάτων (π.χ. μη υγιές άγχος), η υιοθέτηση μη εποικοδομητικών συμπεριφορών (π.χ. αποφυγή μελέτης/εργασίας) και η εμφάνιση σκέψεων ηττοπάθειας ως προς τους στόχους (π.χ. «Δεν θα πετύχω ούτως ή άλλως, οπότε γιατί να συνεχίσω να προσπαθώ;») γίνονται πολύ πιθανά.
Από την άλλη πλευρά, όταν σκέφτεσαι ορθολογικά (δηλαδή, όταν έχεις ρεαλιστικές/βοηθητικές πεποιθήσεις όπως «θέλω πραγματικά να πετύχω στο σχολείο/τη δουλειά μου, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ΠΡΕΠΕΙ οπωσδήποτε να συμβεί»), η εμφάνιση υγιών αρνητικών συναισθημάτων (π.χ. υγιές και παραγωγικό άγχος), η υιοθέτηση εποικοδομητικών συμπεριφορών (π.χ. περισσότερη επιμονή στη μελέτη/εργασία ή καλύτερος προγραμματισμός μελέτης/εργασίας) και η εμφάνιση προωθητικών σκέψεων ως προς τους στόχους (π.χ. «Υπάρχουν πιθανότητες να πετύχω στο μέλλον») γίνονται πιο πιθανά.
Με βάση αυτές τις προϋποθέσεις, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να μειώσεις τη συναισθηματική σου αναστάτωση είναι να αλλάξεις τον τρόπο που σκέφτεσαι και αξιολογείς τις δύσκολες εμπειρίες ζωής (δηλαδή, να αντικαταστήσεις τις άκαμπτες/ακραίες πεποιθήσεις σου που δεν σε βοηθούν να πετύχεις τους στόχους σου, με πιο ευέλικτες που μπορεί να ενισχύσουν την επίτευξη σημαντικών στόχων ζωής).
Για να το κάνεις αυτό, ο RECBT θεραπευτής θα σε βοηθήσει να μάθεις να αναγνωρίζεις και να αμφισβητείς το σύστημα παράλογων πεποιθήσεων σου μέσω της χρήσης συγκεκριμένων στρατηγικών αμφισβήτησης, με ενεργό, συστηματικό και δυναμικό τρόπο. Με τον ίδιο τρόπο, θα σε βοηθήσει να μάθεις και να υιοθετήσεις ορθολογικές και πιο ευέλικτες πεποιθήσεις. Η διαδικασία αμφισβήτησης περιλαμβάνει την εξέταση του εάν οι πεποιθήσεις σου είναι α) ρεαλιστικές, β) λογικές και/ή γ) βοηθητικές για την επίτευξη των στόχων σου. Ο RECBT θεραπευτής θα σου διδάξει την τέχνη και την επιστήμη της αμφισβήτησης των παράλογων πεποιθήσεων και θα σου δείξει πώς να υιοθετείς ορθολογικές ιδέες που θα ενισχύουν την εποικοδομητική διαχείριση των συναισθημάτων και των συμπεριφορών σου με τρόπο που προάγει το στόχο σου.
Συνολικά, ο RECBT θεραπευτής θα σε βοηθήσει στην εφαρμογή ορθολογικών αρχών τόσο εντός όσο και εκτός του θεραπευτικού πλαισίου, προωθώντας έτσι την ορθολογική ζωή.
